Tạp bút năm Ất Hợi 1995” là một tập hợp những tạp bút và lá thơ mà tác giả Vương Hồng Sển đã dày công lưu giữ và nghiên cứu. Tác phẩm là ánh hào quang loé rạng cuối cùng mà ông dành cho cuộc đời trước khi ra đi không lâu sau đó. Đọc tác phẩm, chúng ta như hiểu được một phần con người tác giả với đầy đủ những trăn trở, lo toan hay chiêm nghiệm của ông về cuộc đời, những thú chơi phong lưu và những hoài niệm xưa cũ.
Những thú chơi phong lưu
Phần lớn dung lượng sách là những tạp bút của tác giả viết về thú chơi cổ ngoạn. Trong đó, ông phân tích tỉ mỉ từng món cổ vật và nguồn gốc ra đời của chúng. Từ những chiếc đĩa sứ cổ của triều Nguyễn cho đến từng chiếc ché với đa dạng nguồn gốc xuất xứ, kiểu dáng, độ hiếm. Không chỉ thế, ông cũng biết hầu hết các tay chơi có tiếng trong lĩnh vực này. Như trong tạp bút “Từ lộc bình Bá huê tôn qua ché rượu đời Tự Đức” ông miêu tả khá kỹ về “mấy người họ Hoàng gốc Huế” như Hoàng Nai, Hoàng Đàn, Hoàng Cán “chuyên rút rỉa sứ cổ quí giá trong Nội, do bà Từ - Cung cho phép bán ra”. Đồng thời, ông cũng đánh giá “họ học rất ít nhưng họ giỏi đánh hơi và rất nhạy về giá bán của cổ vật bán ra”.
Tác giả là người có kiến thức uyên thâm nhưng cũng rất khiêm cung. Như có đoạn nói về chơi ché, ông chỉ bàn về trong Nam, còn “xin miễn nói về gu của Bắc và Trung, vì chưa thông thạo lắm”. Chúng ta cũng bắt gặp nhiều ghi chép của ông về các chủ đề ngoài phạm vi cổ vật như rượu, vé số hay thơ phú, tích xưa. Ông có sự am hiểu nhất định về chúng nhưng viết có chọn lọc, tiết chế mà không giảm đi tính hấp dẫn ban đầu.
Đọc toàn bộ tác phẩm, chúng ta bắt gặp nhiều câu đúc kết được tác giả lồng ghép trong bài một cách tinh tế. Như trong “Thuật lại những gì là kinh nghiệm, kỷ niệm riêng và học hỏi được về ngành sưu tập và khoa chơi đồ sứ cổ”, ông chia sẻ kinh nghiệm: “bí quyết của nghề chơi cổ ngoạn là nên trở đi trở lại viếng viện bảo tàng vì ít nữa khi mình gặp món nào đã thấy chưng bày nơi viện thì đó là vật mẫu mà mình nên xem như là thầy dẫn đường”. Và ông cũng cho biết bí quyết thực sự nằm ở chỗ “muốn có cổ vật xưa, thì phải học tập và phải biết tha thứ…” và không cứ rằng cổ vật quí là phải còn nguyên vẹn bởi “đối với cổ vật thì càng lâu đời càng phải chịu trầy trụa, sứt mẻ là cố nhiên, thường sự”.
Tuổi già với những chiêm nghiệm và hoài niệm
Đi qua hơn 90 năm cuộc đời, gia tài của ông là một bầu trời kỉ niệm. Đa phần các ghi chép của ông về những người bạn cũ là dòng hồi tưởng lại kỉ niệm xưa cũ đã qua. Trong dòng kí ức đó, từng nhân vật được khắc hoạ lên với đầy đủ màu sắc, tính cách, chân dung một cách toàn vẹn. Chúng ta bắt gặp một bác sĩ Thinh, người luôn cho ông những lời khuyên hữu ích về sức khoẻ. Hay người bạn cố nhân Lê Ngọc Trụ, nổi tiếng với cuốn Chánh tả Việt ngữ, được ông ghi nhớ với hình ảnh liêm khiết, chính trực, luôn đối tốt với bạn bè. Và cả những con người trong bữa tiệc bát tiên năm xưa tại Hội khuyến học Sài Gòn. Tất cả hiện lên đầy cảm động thông qua những dòng hồi tưởng của ông.
Chúng ta có thể bắt gặp nhiều tâm sự cũng như chiêm nghiệm của Vương Hồng Sển trong một số tạp bút và lá thơ ông viết. Sống tới tuổi hơn chín mươi, ông ngộ ra nhiều điều về nhân sinh. Có đoạn, ông viết: “Tình đời là vậy. Thức đêm mới biết đêm dài. Sống lâu mới rõ cái gì quá lâu vẫn tai hại và không nên ham sống dai làm gì”.
Những lá thơ ở cuối sách, ông cũng ghi lại nhiều tâm sự về gia đình, thời cuộc và di nguyện để lại với đời. Qua đó, chúng ta cũng biết được phần nào về những góc khuất phía sau cuộc đời ông – người được biết đến như một nhà cổ ngoạn trứ danh của vùng đất Nam Bộ.
Có thể nói, tác phẩm “Tạp bút năm Ất Hợi 1995” là những gửi gắm quý báu còn lại của tác giả cho cuộc đời. Ông không đề cập đến sự kết thúc, nhưng kịp để lại những gì tinh tuý nhất trong tập di cảo của mình. Đọc và thưởng thức tác phẩm là dịp để chúng ta tri ân tới những đóng góp của ông cho cuộc đời và cho một gia tài sự nghiệp dày dặn về mảng khảo cứu văn hoá Nam Bộ xưa và nay.
MINH KHÔI/NXB TRẺ
