Những ý kiến sau đây không nói ra tại một buổi chiêu đãi hay tại một cuộc họp chính thức nào đó. Nó cũng không phải là điều riêng rẽ, công việc của khoa hùng biện hay là cách khéo léo lấy lòng nhau ngoài miệng đôi khi ta gặp phải. Chúng tôi nghe hầu như ở mọi người Hungaria mà chúng tôi tiếp xúc, ở mọi nơi trên đất nước Hungaria mà chúng tôi đi qua và do đó, tôi tự rút ra kết luận. Chúng ta có thêm một tri kỷ “nghĩ sao nói vậy” – đáng lẽ không phải là của hiếm nhưng hiện nay thì quả chưa nhiều…
Anh – một công nhân cắt cỏ bình thường – rời chiếc máy, lững thững bước theo tôi, men theo con đường rải sỏi ven hồ Balaton nổi tiếng này. Ánh nắng – của quý đối với các xứ lạnh – tráng cả vùng óng ả và khiến nước hồ thêm biếc. Những thuyền buồm no gió lượn ngang dọc. Mặt đất quanh hồ lay động bởi hàng nghìn, hàng vạn người phơi nắng. Từ bờ nam, nhìn sang bờ bắc, nhìn ngược về đông, nhìn xuôi về tây, Balaton được viền bằng những thị trấn, những ngôi nhà đẹp, có những ngôi nhà cheo leo sườn núi.
- Về đêm, ánh điện cộng với sao trời và trăng, Balaton huyền hoặc lạ thường. Không phải sự va chạm giữa thiên nhiên và cuộc sống mới, mà là sự hài hòa. Tôi nhận xét. Anh đồng ý nói thêm:
- Tôi chưa đến, nhưng nhiều người Hungaria sang Việt
Tôi không muốn mất thời giờ vì anh chỉ nghỉ xả hơi có mười phút.
- Nhân dân Việt Nam cảm ơn Đảng, Nhà nước và nhân dân Hungaria đã chí tình ủng hộ chúng tôi trong cuộc đấu tranh cách mạng và sự ủng hộ, giúp đỡ đó của các bạn và của cả loài người là một trong những nguyên nhân đưa chúng tôi đến toàn thắng.
Anh đứng sựng lại. Thân hình to lớn lắc lư và tôi hiểu anh không bằng lòng câu nói của tôi – có thể anh từng nghe ở bất kỳ người Việt
- Sao, anh cảm ơn chúng tôi à?
Anh gặng hỏi và tất nhiên tôi gật đầu.
Anh dang tay rộng, chỉ cả bốn phía:
- Ở quê hương anh, mỗi mét vuông đất bị Mỹ ném bốn quả bom. Còn ở Hungaria, mỗi mét vuông đất thi đua sinh nở: nào nhà cửa, nào cây ăn quả, nào xí nghiệp, nào cung văn hóa… Quanh hồ Balaton, anh thấy đấy mỗi mét vuông ít nhất cũng có một người tắm nắng thoải mái. Vì sao chúng tôi đạt được những kết quả ấy? Dĩ nhiên, trước hết là do nỗ lực của chúng tôi, sự lãnh đạo của Đảng chúng tôi, sự giúp đỡ của phe ta. Nhưng, nếu chỉ ngừng ngang đó là không đủ. Chính mét vuông đất Việt
Giọng anh thành thật và tha thiết nữa, dù anh nói tiếng Pháp chưa phải đã thạo. Anh ngừng giây lát, ngó thẳng vào mắt tôi:
- Phải đảo lộn lại và là sự đảo lộn phù hợp với logic và lịch sử: Người Hungaria cảm ơn các bạn!
Tôi không ngạc nhiên chút nào, bởi người quản lý khu nghỉ mát, các cô phục vụ, các bạn Hungaria bên cạnh đã từng nói như vậy – rõ ràng họ nói theo ý nghĩ. Lời lẽ không giống nhau, nhưng tất cả đều cùng một chiều hướng “Cảm ơn Việt Nam” có vẻ như dùng để thay cho “chào các bạn Việt Nam” – tôi có cảm giác đó.
Tỉnh Veszprém – ở phía bắc Balaton – đón chúng tôi trong một gian phòng đơn sơ mà ấm cúng. Đồng chí đại diện tỉnh ủy và mặt trận tỉnh nâng cốc:
- Xin cảm ơn nhân dân Việt
Đồng chí đưa chúng tôi đến hợp tác xã Hữu Nghị, thăm các công trình của tỉnh và xuống cả hầm rượu của nông dân. Dưới hầm rượu, xã viên quây quần với chúng tôi và tôi đọc được niềm tự hào trong mắt mỗi người: tự hào vì Hungaria chọn được bạn hiền!
Có lẽ cũng cần nhắc lại câu nói của đồng chí sĩ quan chính trị một đơn vị biên phòng, câu nói được hoan hô như sấm:
- Quân đội nhân dân Việt
Đồng chí nhấn mạnh câu đó trong bài diễn văn đọc tại một cuộc mít-tinh mừng Quốc khánh Việt Nam 2.9.1976 tại doanh trại trung đoàn biên phòng mà mọi người khách Việt Nam đều được mời lên ghế đoàn chủ tịch. Từ ngoài cổng, chúng tôi đã đọc hàng chữ Việt
Bài diễn văn của đồng chí bị ngắt quãng từng chập. Tôi hết sức bồi hồi vì sự am hiểu tường tận của bạn về cuộc chiến đấu của chúng ta, những khó khăn của chúng ta trong xây dựng, Bác được trìu mến nhắc đến như nhắc một lãnh tụ chung và đồng chí sĩ quan chính trị trích nhiều đoạn trong tác phẩm của đồng chí Lê Duẩn.
Hôm đó, chúng tôi ở lại rất muộn với đơn vị. Trong một phòng họp, ban chỉ huy trung đoàn tiếp chúng tôi như tiếp những người thân thiết.
Tại một cuộc họp khác – cuộc họp của Đoàn chủ tịch Hội đồng hòa bình Hungaria – nữ đồng chí Tổng thư ký Hội đồng, người bạn gần gũi của Việt Nam, đã mở đầu bản báo cáo của mình, xúc động:
- Chúng ta sung sướng chào các bạn Việt
Chúng tôi chẳng thể nào quên câu nói gần như nghẹn ngào của chính đồng chí Tổng thư ký đáng kính ấy, trong khi làm việc với chúng tôi:
- Điều mà các bạn, các đồng chí Việt Nam có thể tin được là nhân dân Hungaria, dưới sự lãnh đạo và giáo dục của Đảng chúng tôi, xem công việc hàn gắn các vết thương của Việt Nam – những vết thương cao quý vì tình người cũng như công việc đưa Việt Nam càng nhanh càng tốt lên một nước phát triển là nghĩa vụ của chúng tôi. Nói là nghĩa vụ quốc tế cũng được, mà nói là nghĩa vụ đối với sự nghiệp của bản thân chúng tôi cũng được. Nhân dân Việt
