Tác giả Isabelle Muller có cha người Pháp mẹ người Việt. Bà hành nghề biên phiên dịch ở Đức và năm 2003, bà bắt đầu viết. Nhưng bà viết không phải vì muốn trở thành nhà văn, mà chỉ vì lý do duy nhất: viết một cuốn sách về cuộc đời người mẹ Việt Nam của mình.
Không phải là một nhà văn chuyên nghiệp nhưng bà có một tình yêu mãnh liệt đối với mẹ mình. Chính tình yêu này đã giúp cho bà hoàn thành tiểu thuyết đầu tay của mình xuất sắc. Tác giả Isabelle Muller với tác phẩm Loan đã đoạt giải một trong năm quyển sách hay ở Đức năm 2015.
Năm 2018, dịch giả Trương Hồng Quang đã chuyển thể sang tiếng Việt và trở thành một trong những tiểu thuyết được đón đọc nhiều. Năm 2019, Isabelle Muller về Việt Nam đoàn tụ cùng gia đình.
Tác phẩm Loan – từ cuộc đời của một con chim phượng hoàng được hoài thai ngay từ khi tác giả còn niên thiếu “khi mà con thỉnh cầu, mẹ đã kể lại cho con nghe về cuộc đời của mẹ”, tác giả viết, “Mẹ đã giao cho con nhiệm vụ viết về mẹ, về cuộc đời của mẹ như một người đàn bà, như là mẹ của con, về con chim phượng hoàng mà mẹ là hiện thân từng bị thiêu cháy nhiều lần, và mỗi lần lại trỗi dậy từ đám tro tàn”.
“Đã có bao lần mẹ nói với con rằng con hãy học thật nhiều, bởi giáo dục là một đặc quyền và giúp ta hiểu hơn ý nghĩa của cuộc đời. Bất luận thế nào con cũng không được phép đi trên đường đời mà không được học hành như mẹ”, tác giả đã viết lời phi lộ là những bày tỏ với mẹ mình, về thân phận của bà, sinh ra ở một đất nước bị xâm lược và người Việt không chỉ bị nô lệ bởi thực dân, mà còn bởi chính ý thức hệ phong kiến đã giam hãm biết bao nhiêu đứa bé gái, biến chúng thành món hàng khi chúng trưởng thành vào đầu thế kỷ 20.
Phượng hoàng bay lên từ tro tàn đổ nát
Căm ghét chiến tranh vì sau những trải nghiệm, Isabelle Muller hiểu người cha sinh ra cô đã bị chiến tranh tàn phá cuộc đời, làm biến dạng những phẩm chất tốt đẹp trong ông. Isabelle Muller đã có 150 buổi thuyết trình nói lên sự đấu tranh của những người phụ nữ bị lạm dụng tình dục. Ba năm sau khi tiểu thuyết hoàn thành, cô đã đưa được Loan về Việt Nam, chính quê hương của mẹ, được độc giả đồng cảm, đón nhận. Cô đã dùng nhuận bút quyển sách thành lập quỹ “Loan”, với phương châm: “Chung tay vì một tương lai tốt đẹp hơn cho thanh thiếu niên trên toàn thế giới”. Quỹ đã thực hiện các dự án giúp đỡ học sinh các dân tộc ít người, những mảnh đời khó khăn ở vùng cao Việt Nam. Chỉ mới hai năm hoạt động, quỹ “Loan” do Isabelle Muller sáng lập đã triển khai 12 chương trình, dự án với tổng số tiền viện trợ cho Hà Giang gần 7 tỷ đồng. Isabelle Muller chọn cách trở về, chọn Hà Giang, “Vì có nhiều miệng không muốn nói và nhiều tai không muốn nghe, tôi ghi lại lời của mình cho những đôi mắt rộng mở, cho những trái tim xúc cảm sau khi chạm vào lời” ở cao nguyên xa xôi. Cô mong muốn được cho đi bằng trái tim, đến với những số phận, được lắng nghe và chia sẻ những nỗi đau, được cứu vớt, mang lại hạnh phúc cho những đứa trẻ như số phận của Loan đã từng không được học chữ vì là con gái, bị người thân bán đi.
Loan có tên khai sinh là Đậu Thị Cúc (tên của mẹ Isabelle Muller) đã dẫn dắt con gái mình chọn một cách sống “cho đi và làm người khác hạnh phúc là mình hạnh phúc”.
Phượng hoàng kiêu hãnh
Câu chuyện mở đầu bằng không khí của một vùng quê ở Hà Tĩnh, với những tập tục xa xưa được Isabelle khắc hoạ rất chi tiết. Không gian sống của người Việt đầu thế kỷ 20 được một tác giả người Pháp viết lại, chỉ qua lời kể của mẹ thật tài tình.
Mở đầu cho cuộc đời nhọc nhằn đầy truân chuyên của người con gái nước Việt, nhân vật Loan mới 12 tuổi đã nhận biết mình bị chính bà cô ruột thua bài bán cô vào nhà thổ, đã tìm mọi cách vượt thoát, tự cứu cuộc đời mình. Cô đã sống sót sau khi rơi xuống địa ngục từ ban công tầng 4 ngôi nhà bất ngờ đổ sụp, kiên nghị vượt qua đau đớn, thương tích để sống và kể lại. Loan có quyền kiêu hãnh bởi dưới mắt người đời là “gái chửa hoang” mà cô lại cảm thấy “rất đỗi hạnh phúc, tự hào” một mình sinh con, nâng niu sự sống. Cô đã dám đương đầu, tự nguyện gánh khổ nạn thay cho người bạn gái “yếu đuối và còn trinh”, trả ơn người đại uý lính Lê dương đã cứu thoát hai người khỏi nhà tù. Trước tình yêu vô điều kiện với người lính Pháp nghèo và yếu đuối, bao dung cả lỗi lầm, cứu vớt anh khỏi những tình huống nguy hiểm. Ngay cả khi bị xem là “me Tây” đầy khinh miệt dưới mắt người dân tộc mình, nhưng đã yêu và dám bảo vệ tình yêu của mình, dám quăng thân vào bão đạn để đồng hành với người mình yêu thương. Ngay cả trước sự bội bạc con người; cả sự ghẻ lạnh, bạc đãi của người mẹ chồng trên đất Pháp cô cũng đã kiên cường vượt qua. Là người đàn bà bé nhỏ, không cao hơn một mét bốn mươi lăm, nhưng tình yêu thương con người, lòng dũng cảm, sự kiên nghị vượt qua thử thách khôn cùng, không thước nào đo nổi. Loan đã kiêu hãnh sống trong một thế giới thống khổ nhưng không vắng bóng tình yêu thương con người, không lúc nào tắt niềm hy vọng. Từ đôi bàn tay trắng trên xứ người, vượt qua sự kỳ thị màu da, kiến tạo được ngôi nhà, hạnh phúc trên đất Pháp sau những thăng trầm; đã sinh được nhiều con. Loan đã tự hào khi có được con gái út Isabella Muller cho bà ký thác cuộc đời khổ đau, để từ sức bật ngôn từ, đưa đôi cánh phượng hoàng bay lượn trên bầu trời thênh thang, bát ngát…
Tôi chạm được Loan trước một ngày sách ra mắt vào đầu năm 2018, từ tổ chức quỹ học bỗng Vừ A Dính. Các em đã mời tôi đến dự tại nhà xuất bản Trẻ, tin rằng tôi sẽ đồng cảm được thân phận cuộc đời Loan. Lòng nhiệt tình của các em khiến tôi đọc quyển sách một cách cầu thị và cẩn trọng. Ngay trang đầu tiên, quyển sách đã cuốn hút tôi mãnh liệt. Chúng ta đã tắm trong nỗi đau của Loan trong từng chi tiết bởi sự bạo hành, sự bất bình đẳng giới bị áp đặt trên đất nước mình hàng ngàn năm, về thân phận phụ nữ mà thi hào Nguyễn Du đã từng bi thiết thốt lên: “Đau đớn thay phận đàn bà/ Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung”. Rõ ràng, Isabella Muller đã viết bằng sự thấu cảm nỗi đau của người mẹ.
Từ sách đến phim
Loan chứa đựng quá nhiều những con đường số phận, đã thuyết phục độc giả, có lẽ nhờ vào giá trị giáo dục to lớn ẩn chứa trong cuộc đời của một người phụ nữ bé nhỏ đi qua cuộc chiến tranh tàn khốc trong thế kỷ 20 trên hành tinh này. Nhưng trong một thế giới thống khổ không lúc nào Loan tắt niềm hy vọng. Đọc Loan nhiều lần, tôi cứ bị ám ảnh. Với mong muốn được chia sẻ câu chuyện đến với nhiều người hơn, tôi trao đổi với đạo diễn phim tài liệu Nguyễn Hoàng. Anh rất nhiệt tình với sự đồng cảm mãnh liệt. Tôi đã gởi email cho tác giả ý định này. Thật hạnh phúc khi tác giả Isabelle Muller nhận lời chia sẻ câu chuyện lên phim.
Đầu năm 2019, êkíp làm bộ phim tài liệu Loan – phượng hoàng tái sinhcùng Isabelle Muller về Hà Tĩnh, tìm lại cội nguồn tổ tiên của chị. Đó là ngôi nhà mang dấu ấn tuổi thơ bất hạnh của bà Đậu Thị Cúc, làng quê Thạch Đài, nơi những người thân yêu của bà Cúc yên nghỉ, con đường đất hoang vắng ngày xưa nay đã thành đường nhựa giữa trung tâm thành phố. Isabelle lần tìm dấu chân của mẹ, cảm nhận Loan đang trở về bằng sự dẫn dắt của tổ tiên. Băng qua một thế kỷ đầy biến động, tang thương; Loan – phượng hoàng tái sinh đã trở về đúng nơi vạch xuất phát; bỏ qua thù hận, cay đắng, ngộ nhận; chỉ có tình thương và những giọt nước mắt thấu hiểu. Tôi thấy bàn tay dạo diễn Nguyễn Hoàng một thoáng rung lên vì xúc cảm khi chộp lấy khoảnh khắc những giọt nước mắt rơi từ Isabelle Muller. Sau một năm nỗ lực thực hiện, tìm lại dấu chân tha phương của Loan trên nước Pháp, nước Đức và các thành phố Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Phòng, Nam Định, Hà Tĩnh… ở Việt Nam.
Bộ phim tài liệu Loan – phượng hoàng tái sinh dài ba tập hoàn thành, vừa ra mắt ở Hà Tĩnh đầu tháng 11/2019. Trong chiếc áo dài Việt Nam, tác giả xúc động cám ơn êkíp làm phim đã nỗ lực kể lại câu chuyện qua hình ảnh về cuộc đời của Loan bằng cả trái tim. Với Isabelle Muller, đây là một sự kiện rất có ý nghĩa, vì đây là quê hương của mẹ chị. Bộ phim đã đưa mẹ chị trở về quê hương, kết nối với tổ tiên. Sau buổi ra mắt phim, Isabelle Muller tràn ngập trong hoa và nước mắt ngày đoàn tụ, với những người thân từ nhiều miền đất nước quay về Hà Tĩnh, chỉ để được ôm lấy người con gái út của bà Cúc. Những giọt nước mắt cứ lăn dài trên gương mặt những người chị, người em… Để có được cái ôm tìm về cội nguồn, gia tộc bà Đậu Thị Cúc phải đi qua gần một thế kỷ chia ly. Loan – phượng hoàng tái sinh đã đưa Loan về với cội nguồn.
Trầm Hương (theo TGHN)
