Trong một cuộc họp tổng kết của các ngành in ấn, xuất bản và phát hành tại TPHCM vào khoảng giữa năm 2008, nhận định chung của lãnh đạo TP khi đó là: dù còn nhiều vấn đề cần giải quyết nhưng ít nhất TPHCM cũng không phải là một điểm nóng về sách lậu. Chưa đầy một năm sau kết luận đó, mọi việc đang có sự thay đổi mà điều đáng tiếc là theo hướng xấu đi.
Bùng phát sách giả
Chiều tối ngày 29-4, Công an TPHCM đã phát hiện một ổ sách lậu tại căn nhà không số thuộc phường Hiệp Bình Phước, quận Thủ Đức. Tại đây, số sách bị phát hiện có khoảng vài trăm cuốn, trong đó có rất nhiều sách thuộc loại “hot” vừa được xuất bản.
Theo lời khai nhận của đại diện chủ nhà thì số sách trên sau khi nhận về sẽ được phân phối đến các chiếu sách vỉa hè tại TPHCM. Thậm chí, một số sinh viên cũng được thuê đi bán sách.
Trên tấm card quảng cáo nằm lại tại các kho sách này có ghi rõ sẽ cung cấp mọi loại sách với số lượng bất kỳ. Mức giảm giá sách cũng siêu cao, trên một phiếu tính tiền có ghi rõ mức chiết khấu từ 45% - 55% so với giá bìa. Với mức chiết khấu này, dù giảm giá từ 20% - 30% thì các chiếu sách vỉa hè vẫn thu lợi lớn.
TPHCM vốn được xem là một thị trường tương đối lành mạnh nhất trong cả nước do số sách lậu bị phát hiện tại đây không nhiều, chiếm chủ yếu vẫn là sách giáo khoa, một loại sách đặc thù. Thậm chí, nhiều đơn vị kinh doanh sách có trụ sở đóng tại TPHCM nhưng lại tiến hành tổ chức họp báo tại các địa phương khác nhằm thông báo tình hình sách lậu. Theo họ, tình hình sách lậu tại các nơi khác mới đáng quan tâm, còn tại TPHCM mọi việc vẫn còn tốt đẹp.
Bất ngờ, trong năm 2008 tình hình đã có sự thay đổi. Đầu tiên là sự kiện cuốn sách Quy luật của sự nổi loạn (NXB Trẻ) xuất hiện bản in lậu trước khi bản chính thức có ngoài thị trường. Điều này thực ra không lạ, cái lạ nhất là bản sách lậu được phát hiện đầu tiên tại TPHCM.
Trước đó, TP luôn là nơi xuất hiện sách lậu chậm hơn một số địa phương khác. Điều này cho thấy, giới làm sách lậu đã xây dựng được hệ thống cung cấp sách lậu có quy mô lớn tại TPHCM. Thực tế sau đó, tình hình sách lậu tại TPHCM diễn biến ngày càng phức tạp, sách vừa được xuất bản đã có bản sách lậu được bày bán như trường hợp cuốn sách Nhật thực của NXB Trẻ hay bộ Hạt giống tâm hồn của Công ty First News.
Chiếu sách vỉa hè - Thiên đường của sách giả
Ngay sau khi Công ước Berne chính thức được áp dụng tại Việt Nam, thị trường sách bắt đầu có sự chuyển mình mạnh mẽ. Những người kinh doanh sách quan tâm đến bản quyền, chọn lựa sách phù hợp với thị trường, nâng cao trình độ dịch thuật, biên tập…
Tuy nhiên, song song với sự thay đổi của một số doanh nghiệp mong muốn xây dựng một thị trường sách chuyên nghiệp, các đầu nậu kinh doanh sách lậu lại tìm thấy sự thay đổi trên một cơ hội kinh doanh mới hấp dẫn. Sách bây giờ được lựa chọn kỹ, được các nhà làm sách quảng bá tốt, dĩ nhiên thu hút đông bạn đọc quan tâm tìm mua.
Các đầu nậu làm sách lậu không còn phải vất vả suy nghĩ xem làm sách lậu nào thì dễ kiếm lời, chỉ cần đơn giản cứ làm lậu các sách được quảng bá nhiều là xong.
Sách lậu còn “nâng cao trình độ” đến mức có thể in giả cả tem chống giả!
Ông Phạm Sỹ Sáu, Trưởng phòng bản quyền NXB Trẻ, từng nhận xét: “Tôi khẳng định ít nhất 50% sách bán tại các chiếu sách trên vỉa hè TP hiện nay là sách lậu”.
Lúc đó, ai cũng nghĩ có lẽ chỉ tại ông quá bất mãn về việc sách của đơn vị mình bị làm lậu mà tuyên bố như trên. Vụ phát hiện này đã chứng minh một thực tế, các chiếu sách vỉa hè đang là nguồn phát hành sách lậu, sách nhái lớn tại TP và phát biểu của ông Phạm Sỹ Sáu không phải không có lý.
Ngoài ra, theo nhận xét của những người am tường làng sách thì ba kho sách trên chỉ là điểm tập kết của một nhà sách từ phía Bắc vào. Vẫn còn rất nhiều kho sách khác đang tồn tại nhằm cung cấp sách lậu vào thị trường sách TPHCM. Việc phát hiện kho sách lớn này cho thấy, các đầu nậu sách từ phía Bắc đang xuôi Nam.
Sở Thông tin - Truyền thông TPHCM vừa phát động chương trình kiểm tra, kiểm soát các chiếu sách vỉa hè. Kết hợp với việc mạnh tay phá bỏ các kho sách lậu, TP đang cho thấy sự nỗ lực nhằm đưa thị trường sách TPHCM phát triển lành mạnh, chuyên nghiệp hóa.
