Lời người dịch - Năm 2015 là kỉ niệm 200 năm trận đánh Waterloo, và có lẽ cũng là lần đầu tiên trong lịch sử mà sự kiện này được kỉ niệm trăm năm (centenary) đúng như nó xứng đáng được như vậy. Tại sao lại có điều này?
Đó là vì vào năm 1915 thì cả châu Âu vẫn đang chìm trong khói lửa của một cuộc chiến khác, mà sau này các sử gia gọi là cuộc Đại Chiến (The Great War) hay là Chiến tranh Thế giới Thứ nhất. Trong cuộc Đại Chiến thì Anh và Pháp là hai đồng minh thân thiết cùng chiến đấu trên một chiến tuyến chống lại quân đội Đức, còn vào năm 1815 thì trận Waterloo là nơi đối đầu giữa quân đội Pháp và liên quân Anh-Hà Lan-Phổ, mà nước Phổ (Prussia) chính là một tiền thân của nước Đức thống nhất sau này. Như một trò đùa của lịch sử, hai đối thủ năm xưa nay đã trở thành đồng minh, và người đồng minh cách đó vài thế hệ nay đã là một kẻ tử thù. Quả là một thời điểm không mấy thuận lợi để tổ chức kỉ niệm cho trận đánh cách đó một thế kỷ, và mọi sự kỉ niệm nếu có của người Anh vào năm 1915 hẳn sẽ phải tiến hành theo kiểu có chừng mực để người Pháp không phật lòng. Vì lẽ đó mà 2015 có lẽ là năm kỉ niệm đúng nghĩa đầu tiên của Waterloo.
Nhưng cũng chưa dừng lại ở đó, 2015 lại là thời điểm nước Anh bắt đầu dấy lên chủ nghĩa Brexit, để rồi chỉ một năm sau là cuộc bỏ phiếu lịch sử diễn ra, và đến 2021 thì nước Anh đã không còn là một thành viên của EU. Khi này thì hai trụ cột còn lại của EU không ai khác hơn là ... Pháp và Đức.
Và những chi tiết nói trên cũng là điều khiến tôi tâm đắc nhất về câu chuyện Waterloo, mà đây cũng vốn là một bài học sâu sắc của lịch sử nói chung: đó là không có gì là mãi mãi, và lịch sử có thể biến bạn thành thù và cũng có thể khiến thù thành bạn. Một bài học mà chính lịch sử của đất nước Việt Nam chúng ta lại là một minh chứng, nếu nhìn vào quan hệ tốt đẹp ngày nay giữa Việt Nam và các "cựu thù" làm một ví dụ.
Lại nói về năm 1915, đó vẫn là khúc dạo đầu của 30 năm với nhiều đau thương ở khắp châu Âu, trong khi đó 1815 lại đánh dấu kết thúc 30 năm chiến tranh máu lửa mà trong đó phần nhiều gắn liền với tên tuổi Napoleon. Cách nhau đến một thế kỷ và sử dụng những thứ công nghệ giết chóc khác hẳn nhau, nhưng cả hai thời kỳ 1914-1945 và 1789-1815 đều là những trang buồn của lịch sử, với số người thiệt mạng do chiến tranh trên mỗi đơn vị dân số không khác nhau là bao. Lại là một bài học nữa của lịch sử mà theo tôi cũng được mỗi người Việt Nam trong chúng ta hiểu rõ hơn ai hết: Cái giá của hòa bình là chiến tranh, là những gian khổ hi sinh kéo dài của cả một thế hệ con người hay hơn thế nữa.
Cũng không phải đợi đến những dịp kỉ niệm đặc biệt thì mới có những đầu sách về Waterloo được xuất bản, mà trong suốt 200 năm sau trận đánh huyền thoại thì chủ đề này đã tiêu tốn nhiều giấy mực ở hầu khắp châu Âu và cả thế giới. Tuy nhiên, cuốn sách mà độc giả đang cầm trên tay lại là một tác phẩm "sinh sau đẻ muộn" trong thư viện Waterloo, bởi lẽ nó được xuất bản vào năm 2014 nhân dịp kỉ niệm 200 năm sau trận đánh. Chính tác giả Bernard Cornwell cũng đã thừa nhận rằng quyển sách của ông không có gì là đột phá, nhưng như chính ông cũng đã nhấn mạnh trong Lời nói đầu của sách thì một câu chuyện hay luôn xứng đáng được kể lại nhiều lần, và Waterloo chính là một thiên truyện như vậy.
Sau hai thế kỷ dài, ngày nay chúng ta đã hiểu rõ nhiều điều về diễn biến mang đậm chất điện ảnh của Waterloo, và với cùng một thứ nguyên liệu "chất lượng cao" như vậy thì một cuốn sách về Waterloo chỉ có thể trở nên nổi bật bằng chính tài kể chuyện của tác giả. Và ở đây thì khó có ai có thể làm tốt hơn Bernard Cornwell, bởi lẽ ông là một nhà văn nổi tiếng ở Anh và là tác giả của nhiều bộ tiểu thuyết lịch sử, trong đó có bộ tiểu thuyết về nhân vật Sharpe lấy bối cảnh quân đội Anh thời Napoleon, vốn từng được dựng thành phim truyền hình vào những năm 1990-2000 với tài từ Sean Bean thủ vai Sharpe.
Qua lời kể của tác giả trong cuốn sách về Waterloo này, người đọc có được cái nhìn rất vĩ mô, bao quát nhưng lại được tô điểm bằng rất nhiều lời kể trực tiếp ở ngôi thứ nhất của những con người từng tham chiến tại đây. Không có cách nào để nêu bật cái giá của hòa bình tốt hơn là nhìn nó bằng con mắt của những người đã phải trực tiếp hi sinh tuổi thanh xuân, xương máu và cả tính mạng của mình.
Và tất cả những điều ở trên đã thôi thúc tôi lựa chọn đây là dự án dịch thuật đầu tiên của mình. Quyết định dịch quyển sách này được tôi đưa ra chỉ trong chớp nhoáng vào lần đầu được tiếp cận với sách, vào một ngày mùa xuân hoa nở ở thủ đô Paris, giữa những bước chân rong ruổi và giọng đọc truyền cảm của phiên bản sách nói.
Hơn ba năm trời theo đuổi dự án dịch thuật đầu đời này đã dạy cho tôi biết nhiều điều về cách thức và thái độ làm việc, về giá trị của những mối dây gắn kết giữa người với người khi cả thế giới bị chia cách khỏi nhau. Hơn hết, tôi được cuộc đời chỉ ra cho mình một minh chứng tuyệt vời về mối quan hệ nhân quả giữa những hành động nhỏ, cố gắng nhỏ và những thành quả tương lai khiến con người ta phải tự hào khi nghĩ về.
Đôi lời chia sẻ cùng bạn đọc cũng như gia đình và bạn bè tôi. Xin dành lời cảm ơn chân thành đến tất cả những người đã giúp đỡ tôi trong quá trình dịch và xuất bản cuốn sách này tại Việt Nam, mà trong đó đứng đầu là tập thể Nhà Xuất Bản Trẻ. Còn nhiều người nữa mà trong phạm vi nhỏ hẹp của mấy lời này tôi không thể tri ân hết.
Rất mong nhận được sự ủng hộ cũng như những lời góp ý chân thành của tất cả mọi người.
Singapore, tháng 11 năm 2021
Hoàng Vinh Thăng
