“Khi một người Maasai ở châu Phi gặp một người khác, anh ta sẽ hỏi: “Kasserian Ingera?” nghĩa là “Bọn trẻ có khỏe không?” Câu trả lời truyền thống và được mong đợi là: “Bọn trẻ đều khỏe mạnh”. Người Maasai hiểu rằng sức khỏe của xã hội phụ thuộc vào sự khỏe mạnh của tất cả các trẻ em. Nhưng tất cả con em của chúng ta đều ‘không khỏe’… Chúng ta đã ưu tiên cho các mục tiêu khác và đặt tương lai vào tình trạng nguy hiểm. Nhiều trẻ em không khỏe vì chúng ta đã tập trung hệ thống giáo dục vào những gì dễ dàng định lượng (điểm số) hơn là vào những gì quan trọng nhất. Chúng ta đã quên mất những gì con em chúng ta cần để được hạnh phúc, khỏe mạnh và để trở thành những công dân đóng góp cho xã hội toàn cầu”.
Đó là phần mở đầu bài tham luận của Michael Soskil. Một trong những người đoạt giải thưởng giáo viên toàn cầu. Nó nằm trong cuốn sách mang tựa đề Dạy học trong cách mạng công nghiệp lần thứ tư mà chúng tôi giới thiệu ở đây. Dĩ nhiên, cuốn sách nói về những thách thức của toàn cầu hóa, sự tích hợp công nghệ vào giáo dục, nhưng nó cũng nói cả về vai trò của giáo viên, vị thế của họ, việc trao quyền, việc cải tổ hệ thống… Nhưng bạn đừng lầm, đây cũng không phải là một cuốn sách hàn lâm, bởi lẽ nó đơn giản là một tập hợp những bài viết của các giáo viên xuất sắc nhất từng đoạt giải thưởng “giáo viên toàn cầu”, kể về những kinh nghiệm của họ, những sáng kiến của họ để học sinh luôn “khỏe”.
Phảng phất trong những câu chuyện này, chúng ta thấy một Bijal Damani (Ấn Độ) đã cùng học sinh tổ chức thành công dự án Hội chợ từ thiện nhằm giúp các trẻ em gặp khó khăn; một Stephen Ritz cùng học sinh tổ chức dự án trồng thực phẩm lành mạnh ở South Bronx (Hoa Kỳ); một Emmily Minayo theo cùng học sinh làm dự án cung cấp truy cập internet cho khu ổ chuột Kibera (Kenya); một Gabriela Kaplan với sáng kiến giúp hơn một trăm nghìn học sinh học tiếng Anh từ xa; hay một Ngô Thành Nam của Việt Nam với dự án kết hợp học sinh nhiều châu lục vào việc tìm giải pháp cho tình trạng khan hiếm và ô nhiễm nguồn nước, các vấn đề bình đẳng giới và phòng chống lạm dụng tình dục trẻ em...
Các bạn cũng sẽ được nghe câu chuyện về “con ếch của Lucy”, về “mô hình Teach me” của Armand Doucet, về bốn cột trụ (4L) của UNESCO - Học để hiểu biết (Learning to know); Học để làm (Learning to do); Học để làm người (Learning to be); Học để chung sống (Learning to live together), cùng với những thách thức của việc học qua video trực tuyến, học tính phản biện, học sáng tạo, học khả năng giao tiếp và hợp tác, học giải quyết các vấn đề phức tạp…
Những câu hỏi hóc búa nhưng thú vị cứ liên tiếp nảy sinh: Liệu robot có thay thế được giáo viên? Làm cách nào giáo viên có thể dạy học cho những học sinh vốn thành thạo về công nghệ hơn cả chính mình? Làm cách nào nâng cao vị thế của giáo viên, trao thêm quyền cho giáo viên? Làm cách nào để triển khai cá thể hóa trong học tập, đào tạo lại giáo viên, chuẩn bị học sinh cho những thách thức việc làm trong tương lai? Lớp học sẽ như thế nào trong thời đại của trí tuệ nhân tạo, của Internet vạn vật, của học máy… trong sự giằng co vẫn tiếp diễn giữa giáo dục truyền thống và giáo dục hiện đại? Và, thật bí ẩn, Soskil đã cho rằng, trước những băn khoăn đó, chúng ta sẽ buộc phải liên tục đánh giá lại câu hỏi: “Làm người có nghĩa là gì?”
Có quá nhiều chất liệu để suy ngẫm trong cuốn sách nhỏ này. Các tác giả thống nhất với nhau rằng nền giáo dục hiện nay đang ở trên bờ vực thẳm do những sáo mòn của quá khứ (việc bám theo sách giáo khoa, việc học để thi cử, việc thiếu giáo viên giỏi, việc lương giáo viên thấp, sự quan liêu trong hệ thống giáo dục…) cho dù các cơ hội cũng đang mở rộng hơn bao giờ hết. Câu hỏi được đặt ra là phải làm thế nào khi đứng trước bờ vực thẳm đó ? Câu trả lời của các tác giả khá đơn giản: “Chúng ta chỉ có thể nhảy xuống hoặc bay lên”.
Những ai quan tâm đến việc con em chúng ta “khỏe mạnh” (theo cách hiểu của người Maasai) xin hãy đừng bỏ lỡ cuốn sách này – như cách gửi gắm của các tác giả: Một hệ thống giáo dục không chuẩn bị cho công dân được hanh phúc và khỏe mạnh trong thế giới họ sẽ sống là một hệ thống vô giá trị.
Tuấn Việt/ TTCT
