Nuôi dưỡng tâm hồn - khơi nguồn tri thức

Có những giai thoại, lời đồn về vua ve chai là Chú
       Hỏa: chú mua lông vịt, sắt vụn, giấy vụn mà gặp được báu vật, rồi giàu có lẫy lừng. Chỉ hai tòa nhà ở đường Nguyễn Trãi, nay là trụ sở Lực lượng Thanh niên Xung phong, và ở đường Phó Đức Chính tại thành phố Hồ Chí Minh, nay là một Trung tâm triển lãm mỹ thuật, cũng đủ để lại dấu ấn của nghề buôn lông vịt.

Bạn ngạc nhiên ư? Người ta thường chỉ nghĩ đến thịt vịt, tiết canh vịt, cháo vịt hoặc trứng vịt, trứng bách thảo, hột vịt muối, lòng trứng bánh trung thu… chứ mấy ai chọn con đường kinh doanh bềnh bồng trong gió như cái lông vịt nhẹ hều!

Nhưng bây giờ bạn mới thực sự ngỡ ngàng: đàn vịt ở Việt Nam đứng hàng thứ nhì trên thế giới. Hơn 215 triệu con. Chỉ thua Trung Quốc (gấp mười cộng đồng vịt nước ta). Lực lượng vịt của ta gấp đôi lượng vịt của các nước được sắp hạng kế tiếp là Indonesia, Pháp và Thái Lan.

Tôi có cái duyên với lông vịt, khi tìm thấy trong kho tư liệu của Ngân hàng Tín dụng Tái thiết KfW, nằm đối diện khu triển lãm rộng hơn 40 ha giữa trung tâm thành phố tài chính Frankfurt am Main (còn được gọi trại ra là Bankfurt): Trước 1975, nước Đức có khi nhập 100% lông vịt Việt Nam, và kế hoạch hậu chiến Việt Nam do Lilienthal chủ biên có cả một số trang đề cập đến ngành chăn nuôi vịt. Tôi truy tìm và lọc ra được 11 công ty buôn “lông giường” (Bettfeder) và bắt đầu tìm cách bán lông vịt cho công ty Việt kiều Parexim.

Điện thoại khắp nơi. Sau mỗi cú điện thoại lại biết thêm một chút về thị trường kỳ lạ này, và lấy đó làm vốn đàm phán tiếp. Bản chào tôi nhận được từ quê nhà chỉ đơn giản một dòng chữ: lông vịt miền Nam Việt Nam với độ nhung 17%.

Chẳng dễ dàng một chút nào, vì phần lớn nhà buôn “lông giường” để cung cấp cho các xưởng sản xuất nệm, ra (ga), gối, chăn và áo jacket mùa đông đều đã có đường dây lông ngỗng Ba Lan, Hungary, lông vịt Trung Quốc, Đài Loan. Còn vết lông ngỗng của Mỵ Châu đã bị xóa sạch trong cơn thịnh nộ của chiến tranh và của An Dương Vương.

Gác tay lên trán suy nghĩ nhiều đêm, tôi xin và chờ nhận mẫu lông vịt từ Việt Nam, lùi một bước tiến hai ba bước, rồi đánh bạo tìm đến hai nhà cung cấp thiết bị tinh chế lông vịt: một nằm ở Bắc Đức và một ở ven hồ Bodensee gần Thụy Sĩ. Nhưng họ cũng không giúp được gì. Có lẽ họ sợ mất lòng những nhóm buôn lông thủy cầm và muốn giữ tính khách quan.

Chiếc lông vịt đã làm tôi mệt mỏi, tưởng chừng sắp bỏ cuộc, thì một tia sáng lóe lên trong đầu: phải tìm đến người nào đã từng mua lông vịt Việt Nam, chứ không thể dụ họ mua mặt hàng từ thị trường mà họ chưa quen, chưa biết.

Lại gọi một vòng đến mười một đối tác tiềm năng, nhưng xin gặp người đã từng mua bán lông vịt Việt Nam. Tôi đang có độ nhung 17%, giá dưới đất, giá sát mặt nước như vịt cỏ, vịt bầu, không bán giá trên trời kiểu vịt trời, ngài có quan tâm không?

May quá, sau một tuần nói chuyện gãy lưỡi, ngài Klaus quan tâm.

Với nhúm lông vịt xám trắng trong tay, tôi bay đến gặp ông Klaus, một người đôn hậu và vui vẻ, thẳng thắn và chân tình. Sau này, và mãi sau sau này, tôi luôn tôn trọng những đức tính ấy của người kinh doanh lông vịt này.

Ông Klaus tiếp tôi trong một căn phòng ấm cúng, mời cà phê và nhìn bộ sưu tập các loại lông thủy cầm. Ông lấy từ một hộp nhựa trong suốt những chiếc lông vịt và nói: đây là lông vịt Việt Nam. Tôi đã mua cách đây khá lâu từ Hà Nội, qua ngả Đông Đức.

Rồi ông cầm lấy nhúm lông mẫu do tôi đem đến, nhìn chăm chú, và thả nhẹ từ độ cao khoảng 4 tấc, nhìn say mê như đang xem vũ kịch Hồ thiên nga với những gót ballet lả lơi đầy lãng mạn.

Ông gật gù nói: tốt đấy, nhưng hy vọng mẫu hàng này không chỉ là mẫu mực duy nhất. Và khi hàng đến, dù bị ép trong những bành có khi 6-7 tấn trong container 20 feet, độ bung và độ nhung vẫn cao và hàng phải thật sạch.

Với những mẫu khác từ tủ kính của ông, những chiếc lông lững lờ như đám mây trắng ngần, trắng như bông tuyết đã cuốn hút tôi. Tôi bắt chước ông Klaus và thả một chùm lông tơ thiên nga Ba Lan, nhẩm đếm trong đầu như kỵ binh nhảy dù trước bước nhảy ngàn trượng theo luật hấp dẫn vạn vật của Newton (may mà Newton nhìn thấy táo rơi, chứ chỉ nhìn lông thiên nga bơi bơi trong không gian mà gặp hơi thở nhẹ cũng có thể thổi bay ngược lên, thì Newton có thể trở thành thi sĩ trước khi là nhà vật lý!).

Độ nhung 90% đấy! Và giá hơn 200 USD một ký lô gam! Ông Klaus nói. Đây là loại quý hiếm. Nhưng Tràm Chim ở Đồng Tháp giờ đây không có đến một trăm con sếu đỏ, sếu cổ trắng, tay chơi sành điệu và hào hoa của vạn loài chim, và nếu thiên nga chỉ sống từng đàn ở vùng ôn đới, Việt Nam ta chỉ thấy thiên nga trong truyện cổ tích hoặc là phiên bản hóa thân trên sân khấu tràn ngập tiết tấu, phách, nhịp thiên tài của nhạc sĩ Tschaikovski. Ở nước ta, nếu có thiết bị xử lý tốt bằng động học, nhiệt ổn áp và sinh hóa phù hợp, có thể sản xuất đại trà lông vịt - ngan - ngỗng với độ nhung 30% đến 60%.

Nhưng lông vịt xứ nóng không giữ ấm bằng vịt xứ lạnh, như vịt Aylesburg thuộc vùng Buckinghamshire (Anh) có bộ lông trắng, sáng bóng như sa-tanh. Vịt Bắc Kinh với dòng Mỹ, Đức và Anh đã được nhập qua các xứ này từ năm 1873, nặng 3,5-4kg, má phụng, mỏ ngắn, chân mập khỏe. Vịt Camphell có đầu, cổ, đuôi và vạch cánh màu đồng xanh, có bóng màu khaki nhạt ở vùng dưới ngực. Chân và màng chân màu da cam sẫm, mỏ xanh lục. Đúng là vịt người mẫu thời trang. Vịt Cayuga (tên một hồ ở New York) đen tuyền. Vịt Cherry Valley có tên khi nhập quốc tịch Việt Nam là Anh Đào. Vịt của ta phần lớn là vịt cỏ, màu sẻ sẫm (cà cuống, tàu rằn sẫm) hoặc sẻ nhạt (tàu rằn nhạt). Vịt Cỏ thường gọi là vịt Đàn, Miền Nam gọi là vịt Tàu ở khắp đồng bằng, trung du, ven sông, có ven biển. Đầu thanh tú, mặt sáng, lanh lợi, mỏ dẹt, khỏe và dài. Cổ thanh, mình thon, ngực lép, chân hơi dài so với thân. Tầm vóc nhỏ bé, lúc 140 ngày bước vào tuổi dậy thì và bắt đầu sinh sản mà vịt mái chỉ nặng 1,4-1,5 kg, vịt đực hơn một hai trăm gram. Nghĩ mà thương. Nghe mà thấy thân quen, quen thân lắm. Những đặc điểm vừa kể, à đúng rồi, ở xứ Đại Cồ Việt là phải “chạy” đủ thứ, đủ kiểu từ lúc mới sinh ra. Tội nghiệp. Không thể xếp vào con giáp nào của Tí, Sửu, Dần, Mẹo, Thìn….

Vịt Bầu gốc ở Hòa Bình và Nghệ An, được gọi là vịt Ta ở Miền Nam, dáng đi lạch bạch nặng nề, lúc lắc sang hai bên, có đít hình bầu, có màu lông đa dạng: phần lớn viền lông sẫm (Bầu cà cuống), nhóm loang trắng hoặc đen xám, số ít trắng tuyền hoặc đen tuyền. Cổ vịt trống có màu lông cánh xanh biếc (Bầu lé xanh), có con có vòng lông trắng (Bầu sen cò) hoặc có điểm lông đen (Bầu sen nổ).

Còn giống vịt Xiêm (miền Bắc gọi là ngan) thuộc loài Cairnia mochata với tên chẳng Xiêm và cũng chẳng có vẻ ngan là Muscovy. Thấy vịt Xiêm mái, thường chỉ nặng khoảng nửa Xiêm đực, chợt nhớ câu hát ghẹo “anh thấy em nhỏ xíu anh thương”.

Nuôi vịt và trồng lúa là một sự kết hợp rất thông minh. Vịt chạy đồng phải tính toán, quy hoạch đồng bãi sao cho vịt hỗ trợ lúc phát triển, ăn sâu rầy, côn trùng, trứng ốc, làm cỏ sục bùn kích thích lúa đẻ nhánh nhiều hơn. Và vịt chỉ được trả công từ lượng lúa rơi vãi trên đồng (3-5%).

Cám ơn ông Klaus, một chuyên gia về lông vịt, đã giúp tôi hiểu và yêu công việc bán và tinh chế lông vũ. Thân chiếc lông được trích ly thành acid amin giàu dinh dưỡng. Lông vũ giữ hơi ấm cuộc sống mùa đông và nâng niu những giấc mơ đêm. Nghề này sợ nhất là trứng siêu vi của ruồi nhặng ẩn nấp trong các bành khi container lênh đênh trên biển. Nhưng phải xem cái chết của hợp đồng “nhẹ tựa bông hồng”, nắm được kỹ thuật bảo quản và xử lý thì mới thành công.

Một nghề chẳng giống con giáp nào cả, phải không các bạn?

07.2006